Bolesław I Chrobry (Wielki) (ur. 967, zm. 17 czerwca 1025) – władca Polski z dynastii Piastów w latach 1000–1025, król Polski od 1000
Był synem Mieszka I, króla Polski i Dobrawy, czeskiej księżniczki. Ani miejsce, ani dokładna data urodzenia Bolesława nie są znane. Objął rządy w 1000, wypędzając krótko potem swoją macochę Odę i przyrodnich braci.
Wspierał chrystianizację Polski oraz wyprawy misyjne Brunona z Kwerfurtu.
Po śmierci Ottona III (1002) Bolesław znalazł się w konflikcie z jego następcą Henrykiem II, prowadząc z nim długotrwałe wojny zakończone pokojem w Budziszynie (1018) uznaniem przez cesarstwo przynależności do Polski Milska i Łużyc.
W 1018 Bolesław I wyprawił się na Ruś i zdobył jej stolicę Kijów, osadzając na ruskim tronie swojego zięcia Światopełka I i zabierając stamtąd duże łupy. W drodze powrotnej z Kijowa odzyskał dla państwa polskiego utracone w 981 roku strategiczne Grody Czerwieńskie, ważny punkt na skrzyżowaniu szlaków handlowych.
Przez ostatnie lata współrządził ze swoim synem Mieszkiem II Lambertem.
Przydomek Chrobry został mu nadany za czasów panowania jego syna, Mieszka II, i oznacza człowieka mężnego, dzielnego i odważnego, później był także określany przydomkiem Wielki.
Życie przed objęciem władzy[]
W 973 roku zdecydowano o wysłaniu Bolesława do Niemiec jako osoby gwarantującej postanowienia zjazdu w Kwedlinburgu (czy tak się w istocie stało jest kwestią dyskusyjną).
W 984 jego ojciec Mieszko I zaaranżował małżeństwo Bolesława z córką margrabiego Miśni Rygdaga. Prawdopodobnie po zawarciu małżeństwa Bolesław objął władzę nad Małopolską. Rok później odprawił on swoją żonę (po śmierci jej ojca), lecz zachował władzę w Małopolsce, a następnie, prawdopodobnie z inspiracji króla czeskiego Bolesława II, ponownie się ożenił. W literaturze pojawiła się także teoria, że Bolesław mógł panować wówczas w Małopolsce z czeskiego nadania i przyjmując to założenie dopiero po śmierci króla czeskiego (999) włączył ją do państwa polskiego. Przy założeniu jednak, że Małopolska została zajęta już za Mieszka I do roku 990, Bolesław rządził w niej z nadania swojego ojca, a jego terytorium nie zostało włączone bezpośrednio do Polski. Uważa się, że ojciec nie uwzględnił go w dokumencie Dagome iudex (nie występuje w zachowanym regeście). Może to oznaczać wydziedziczenie kosztem przyrodnich braci z drugiego małżeństwa, młodego Mieszka i Lamberta, jednak w ówczesnej rzeczywistości takie posunięcie względem pierworodnego syna nie wydaje się prawdopodobne. Można więc wnioskować, że Dagome Iudex objął najlepiej ukształtowany rdzeń państwa Mieszka I (tzw. państwo gnieźnieńskie, czyli rdzenne ziemie Polan i najpełniej zintegrowane z nimi tereny) i przeznaczył go do podziału bądź współrządów synów Ody, a za dziedzictwo Bolesława uznał wydzieloną Małopolskę.
Lata panowania[]
Po śmierci Mieszka I (25 maja 1000), Bolesław w nieznanych okolicznościach szybko przejął władzę nad całym krajem, a następnie wygnał macochę i swoich przyrodnich braci. Już w czerwcu był w pełni samodzielnym władcą (Niemcy poprosili go o posiłki wojskowe). To wskazuje, że Bolesław Chrobry był obecny przy umierającym ojcu i wówczas Mieszko wyraził zgodę na takie rozwiązanie.
Dążąc do ekspansji na tereny Prusów, popierał misje chrystianizacyjne.
- Zjazd gnieźnieński
W celu pozyskania Chrobrego do swych idei uniwersalistycznego cesarstwa przybył do Gniezna w roku 1000 cesarz Otton III. Podczas zjazdu gnieźnieńskiego według niektórych historyków Otton uznał Bolesława Chrobrego za swojego drugiego następcę na tronie cesarskim (po margrabim Miśni Ekkehardzie). Wiążą oni z tym interwencję Bolesława w Niemczech w 1002. Według nich, po zamordowaniu margrabiego przez jego przeciwników, polski władca chciał się upomnieć o tron rzymsko-niemiecki. Obie te kwestie wciąż budzą gorące dyskusje. Oprócz tego Chrobry został również uznany przyjacielem Świętego Cesarstwa Rzymskiego i bratem cesarskim, co stanowiło najwyższą możliwą godność w ówczesnym ceremoniale. W trakcie owych uroczystości nastąpiła wymiana darów. Otton III podarował Chrobremu kopię włóczni św. Maurycego i relikwię gwoździa z Krzyża Pańskiego, a w zamian otrzymał 300 zbrojnych. Według francuskiego kronikarza Ademara z Chabannes (zm. 1034), Bolesław miał towarzyszyć Ottonowi III do Akwizgranu i tam otrzymać złoty tron Karola Wielkiego, którego grób w tym czasie Otton III kazał odnaleźć i otworzyć.
Zajęcie Miśni i interwencja w Czechach
Dobre relacje z zachodnim sąsiadem załamały się po niespodziewanej śmierci młodego cesarza w 1002 roku. Bolesław wykorzystał wewnętrzne walki w Rzeszy i zajął Miśnię. Kiedy władzę w Niemczech ostatecznie przejął Henryk II, zaakceptował on zdobycz Chrobrego, przekazując mu ją na zasadzie lenna. Relacje zostały unormowane, jednak zorganizowanie nieudanego zamachu na życie Bolesława przywróciło ryzyko konfliktu. Do wojny nie doszło, a król Polski przystąpił do interwencji w Czechach, na prośbę opozycji czeskiej w tym samym roku wmieszał się w sprawy czeskie – oślepił Bolesława Rudego, a następnie osadziłJaromiła na tronie w Pradze .
Wojna polsko-niemiecka 1002–1018
W 1002 Chrobry sam rozpoczął wojnę, atakując Miśnię. Henryk odpowiedział wyprawą zbrojną w roku następnym. Pierwsza ofensywa nie odniosła skutku, ale już w 1004 zdobył Milsko, a nawet dotarł ze swoimi wojskami aż pod Poznań. Wtedy też zawarto układ pokojowy, na mocy którego Bolesław prawdopodobnie zrzekł się Milska i Łużyc. Henryk wkrótce wypowiedział rozejm, w efekcie czego Bolesław Chrobry w 1007 najechał ziemie arcybiskupstwa magdeburskiego. Następnie bez większych problemów odzyskał Budziszyn. Kontrofensywa Henryka ruszyła dopiero w 1010, nie przyniosła jednak żadnych skutków poza lokalnymi zniszczeniami na Śląsku. W 1012 zawarto pokój na pięć lat. . Bolesław złamał jego postanowienia i na nowo rozgorzały walki, jednak mimo to w 1013 doszło do porozumienia w Merseburgu – Bolesław Chrobry uzyskał Milsko i Łużyce w lenno, a w zamian zobowiązał się do posiłków wojskowych dla Henryka II, podczas wyprawy do Rzymu. W 1015 ponownie wybuchła wojna między cesarzem i Bolesławem Chrobrym. Polski władca odmówił wsparcia wyprawy Henryka do Italii, a także podjął próby spiskowania przeciw niemu z królem czeskim. Doprowadziło to do cesarskiej interwencji w Polsce, która jednak zakończyła się niepowodzeniem. Henryk II, sprzymierzywszy się z księciem ruskim Jarosławem Mądrym, zaatakował Bolesława raz jeszcze w 1017 – ponownie nie odnosząc sukcesu. Również Jarosław Mądry nic nie zawojował. W 1018 zawarto ostatecznie pokój w Budziszynie. Zwycięzcą konfliktu okazał się Bolesław, który zachował Milsko i Łużyce, jako swoją własność, oraz uzyskał także od cesarza pomoc zbrojną w wyprawie na Kijów.
Wyprawa kijowska
W 1018 roku Bolesław Chrobry zorganizował wyprawę, aby przywrócić na tron kijowski swego zięcia Świętopełka. Zakończyła się ona pełnym powodzeniem. Po zwycięskiej bitwie pod Wołyniem (22 lipca), zajął Kijów (14 sierpnia). W drodze powrotnej przyłączył utracone w 981 Grody Czerwieńskie. Świętopełk jednak nie utrzymał się na tronie, zrzucił go Jarosław Mądry. Świętopełk został wygnany z Rusi i poprosił o ponowną pomoc swojego teścia Bolesława Chrobrego, który mu już jej nie udzielił (dwukrotne zrzucenie Świętopełka z tronu świadczyło o jego nieudolności). Chrobry poparł Jarosława Mądrego jako godnego władcę i podpisał z nim pakt o nieagresji.
Miejsce pochówku
Miejscem spoczynku króla (według kronikarza Jana Długosza, części historyków i archeologów i dawnej tradycji) została katedra poznańska. W XIV wieku król Kazimierz Wielki ufundował w tej świątyni gotycki sarkofag, do którego przeniesiono szczątki Bolesława Chrobrego. Sarkofag został częściowo zniszczony w 1772 podczas pożaru katedry, a doszczętnie kilka lat później (1790) na skutek zawalenia wieży południowej. Wówczas szczątki Bolesława Chrobrego przeniesiono do kapitularza, skąd 3 fragmenty kości króla zostały przez kapitułę poznańską ofiarowane Tadeuszowi Czackiemu (w 1801 roku, na jego prośbę). Czacki jeden z fragmentów czaszki Chrobrego umieścił w swojej siedzibie rodowej (w mauzoleum) w Porycku, pozostałe dwa w postaci kręgów szyjnych podarował księżnej Izabeli Czartoryskiej do nowo powołanego polskiego muzeum w Puławach.
W 1938 Instytut Prehistoryczny Uniwersytetu Poznańskiego pod kierunkiem prof. Kostrzewskiego prowadził badania poszukiwawcze grobu B. Chrobrego na terenie Ostrowa Tumskiego w Poznaniu. Po wielu historycznych zawirowaniach miejscem pochówku króla Bolesława Chrobrego pozostała ostatecznie katedra poznańska, a dokładnie Złota Kaplica wewnątrz tej świątyni.
Znana jest treść epitafium, które w części lub w całości znajdowało się na pierwotnym nagrobku króla; jest ono też jednym z pierwszych źródeł (datowane na okres tuż po śmierci Chrobrego, prawdopodobnie za rządów Mieszka II), podających przydomek Bolesława (późniejszy Gall Anonim zatytułuje rozdział 6 swojej Kroniki polskiej Bolezlavus qui dicebatur Gloriosus seu Chrabri)
Epitaphium Chabri Boleslai:
1 Hic iacet in tumba princeps generosaa columba
2 Ch[r]abrib tu es dictus sis in evum benedictus
11 Perfido c-patre tu es-c, sed credula matre
3 Fonte sacro lotus servus Domini puta totus
4 Precidens comam septenod tempore, Romam
5 Tu possedisti velut verus adletae Cristi
12 Vicistif terras faciens bellasg quoque guerras
10 Incliteh dux tibi laus, strenue Boleslaus
6 Regni Sclavorum Gottorumi suej Polonorum
7 Cesar precellens a te ducalia pellens
8 Plurima dona sibi que placuere tibi
9 Hinc detulisti quia divicias habuisti
13 Ob famamque bonam tibi contulit Otto coronam
14 Propter luctamen k-sIt tIbI l-saLVs-kl Amen
Epitafium Bolesława Chrobrego
W tym grobie spoczywa wódz szlachetna gołębica
Zwano ciebie Chrobrym, po wieki bądź błogosławionym
Choć z ojca pogana, lecz matką twą chrześcijanka
Krople świętej wody sprawiły, żeś sługą bożym
Gdy cię postrzyżono, w Rzymie twe włosy złożono
Odtąd pośród waśni tys. był Chrystusa zapaśnik
Odtąd pośród waśni tyś był Chrystusa zapaśnik
Imię twoje w sławie, więc chwała ci Bolesławie
Tak królestwo Słowian, Jaćwingów [dosł. Gotów], a także Polan
Cesarz wyniósł wyżej, by księciem już nie był dłużej
Za to tyś z wdzięczności hojnych mu darów nie skąpiąc
I jakie sam chciałeś, z radością ofiarowałeś
By przydać ci sławy Otto koroną obdarzył
Za czyny wspaniałe obyś zbawiony był. Amen.
Żony[]
- N.N. (ur. ?, zm. 985), córka Rygdaga, margrabiego Miśni (982–985). Oddalona w 985 po śmierci Rygdaga,
- N.N. (ur. ?, zm. 997), księżniczka węgierska; być może córka Gejzy, księcia Węgier (ca. 970–997). Współcześnie badacze podejrzewają, że mogła być córką księcia siedmiogrodzkiego, siostrą Sarolty, żony Gejzy. Jej imię mogło brzmieć Karolda. Oddalona między 986 a 989,
- Emnilda (ur. w okr. 970–975, zm. w okr. 1016–1017) – córka Dobromira, księcia słowiańskiego,
- Oda (ur. w okr. 996–1002, zm. po 1018), córka Ekkeharda I, margrabiego Miśni (985–1002).
Nałożnice[]
- Przedsława Włodzimierzówna (zm. po 1018 r.) – córka wielkiego księcia kijowskiego Włodzimierza Wielkiego, uprowadzona do Polski po wyprawie Bolesława na Kijów.
Potomstwo[]
- Bezprym (ur. 986 lub 987, zm. 1022) – Następca tronu
- N.N., córka (ur. zap. 988, zm. po 1013) – ksieni nieznanego klasztoru benedyktynek,
- Regelinda (ur. zap. 989, zm. 21 marca ok. 1032) – żona Hermana I, margrabiego Miśni (1009–1031),
- Mieszko II Lambert (ur. 990, zm. 10 lub 11 maja 1034) – król Polski (1025–1031), król Polski (1033–1034),
- N.N., córka (ur. zap. ok. 995, zm. po 14 sierpnia 1018) – żona Świętopełka I, księcia turowskiego i wielkiego księcia kijowskiego (1015 i 1017–1019),
- Otto (ur. zap. 1000, zm. 1033),król Polski(1031-1033)
- Matylda (ur. po 1018, zm. po 1036) – narzeczona (lub żona) Ottona ze Schweinfurtu, księcia Szwabii (1048–1057).