Cesarstwo Niemieckie (niem. Deutsches Kaiserreich), oficjalnie Rzesza Niemiecka (niem. Deutsches Reich) - państwo położone w Europie środkowej pomiędzy Bałtykiem i Morzem Północnym a Alpami na południu. Są one drugim najbardziej zaludnionym krajem w Europie, o ustroju federalnej monarchii konstytucyjnej, złożonej z 11 landów rzeszy oraz 6 wolnych miast imperialnych, są one rządzone od początku istnienia przez dynastię Hohenzollernów. Niemcy wraz z ich posesjami na całym globie i strefą wpływów są uznawane za największą superpotęgę na świecie, stojącą na czele Unii Europejskiej oraz Reichspaktu. Ekonomicznie Niemcy pod względem PKB są największą gospodarką w Europie, na świecie zaś pozycję największej gospodarki zapewnia status lidera Unii oraz członka wielu traktatów gospodarczych. Niemiecka globalna dominacja w sektorach przemysłu, nauki oraz technologicznego rozwoju pozostaje niepodważalna od wielu dekad. Geograficznie Niemcy położone są w centrum Europy, co symbolicznie spaja się z przywódczym charakterem tego narodu na arenie europejskiej, a także ułatwia Niemcom projektowanie swojej hegemonii na zachód, południe, wschód i północ. Sąsiadami Niemiec są: (od północy) Dania, (od zachodu) Holandia, Belgia, Francja, (od południa) Szwajcaria, Włochy, Chorwacja, (od wschodu) Węgry, Czechosłowacja, Polska i Litwa. Do największych i najbardziej rozpoznawalnych niemieckich miast należą: Berlin, Hamburg, Frankfurt, Monachium i Wiedeń.
Historia Niemiec sięga starożytnych plemion germańskich, które zaciekle stawiały opór najeźdzcom z południa i zachodu. Pierwsze zalążki niemieckiej państwowości można upatrywać w IX wieku, kiedy to Cesarstwo Frankijskie rozpadło się na Lotaryngię,część zachodnią oraz wschodnią. Właśnie ta trzecia, która przypadła we władanie Ludwikowi Niemieckiemu, zaczeła z czasem być określana jako Królestwo Niemieckie. W X wieku terytoria Niemiec stały się centralną częścią nowego Świętego Cesarstwa Rzymskiego. XVI wiek przyniósł Cesarstwu reformację protestancką, przez ziemie te stały się polami bitew wojen religijnych, w tym wojny trzydziestoletniej. Na początku XIX wieku Napoleon przyniósł kres Cesarstwu, jego miejsce zajeła Konfederacja Nadreńska, a następnie Niemiecka. W 1871, w wyniku zwycięskiej wojny Francusko-Pruskiej, Niemcy zostały zjednoczone w jedno federalne państwo, w którym panowała dominacja Królestwa Prus. Cesarstwo Niemieckie było głównym zwycięscą Pierwszej Wojny Światowej, w wyniku której zyskały dużą ilość zamorskich posesji i państwa marionetkowe na wschodzie. Krach na giełdzie w 1936, znany powszechnie jako Czarny Poniedziałek, spowodował mocne zachwianie niemieckiej hagemonii na świecie, co doporowadziło ostatecznie do Drugiej Wojny Światowej między Blokiem Niemieckim i Ententą a syndykalistyczną Trzecią Międzynarodówką, Układem Moskiewskim i japońską Strefą Wspólnego Dobrobytu. Mimo porażki na froncie pacyficznym, Niemcy rozgromiły swoich rywali w Europie, cementując swoją pozycję jako globalnego hagemona. Rzesza była głównym założycielem takich instytucji jak Rada Europejska, Komisja Europejska, Europejska Wspólnota Gospodarcza oraz Unia Europejska. Obecnie Niemcy starają się zaciśniać więzy gospodarcze i dyplomatyczne z krajami dawnej Ententy w ramach Ligii Narodów oraz Transatlantyckiego Paktu Ekonomicznego, stojąc na straży nowego, zachodniego porządku.
Historia[]
Starożytność[]
Z pierwszymi ludami germańskimi utożsamia się archeologiczną kulturę nordycką, której okres trwania datuje się na lata 2000/1750 p.n.e. - 500 p.n.e. zaś obejmowała swoim zasięgiem wystepowania obszar Pólwyspu Jutlandzkiego i Skandynawskiego, a także wyrosłą z niej kulturę jastforską trwającą od około 600 p.n.e. do przełomu er, oraz występującą na obszarze dzisiejszej Danii oraz półnoncych Niemiec. Z tych obszarów Germanowie dokonali ekspansji w kierunku południowym oraz wschodnim, zasiedlając większą cześć współczesnych Niemiec oraz Polski. Imperium Rzymskie za czasów panowania Oktawiana Augusta organizowało eskapady na tereny zamieszkane przez plemiona germańskie, których efektem było utworzenie krótko istniejącej prowincji Germanii mieszczącej się między Renem a Łabą. W roku 9 n.e. trzy legiony rzymskie poniosły druzgocącą klęskę z rąk Germanów pod dowództwem Arminiusza w Bitwie w Lesie Teutoburskim, co spowodowało u rzymian porzucenie ambicji panowania w tym regionie Europy. W roku setnym, jak podaje Tacyt, Germanowie zajmowali tereny od Renu aż po Dunaj, jednakże zachodnia Nadrenia, południowa Bawaria oraz południowa Hesja znalazły się pod kontrolą Rzymu. Około roku 260 Germanowie zaczęli przedzierać się przez granice Imperium, a po inwazji Hunów z roku 375 zaczęli osiedlać się coraz bardziej na południowy zachód. Frankom udało się utworzyć swoje własne królestwo na terenach Galii, Wizygotom w Hiszpanii, zaś Ostrogotom w Italii. Wielkie migracje spowodowały opustoszenie się terenów na wschód od Łaby co wykorzystały migrujące ludy Słowiańskie.
Śreniowiecze[]
Karol Wielki został koronowany na Cesarza Rzymskiego w roku 800, co było początkiem Imperium Karolińskiego. Zostało ono jednak podzielone w roku 843 w wyniku Traktatu w Verdun. We wschodniej części Imperium powstało Państwo wschodniofrankijskie, które za panowania dynastii ottońskiej w roku 962 przeobrazi się w Święte Cesarstwo Rzymskie. Grzegorz V był pierwszym niemieckim Papieżem, mianowanym przez swojego kuzyna Ottona III. Podczas panowania dynastii Salickiej (1024-1125) Cesarstwo włączyło w swoje granice obszary północnej Italii oraz Burgundii, jednakże autorytet Cesarzy osłabł w konsekwencji sporu o inwestyturę. Za okresu Hohenstaufenów (1138-1254), niemieccy książęta promowali osiedlanie się na terenach na południe oraz na wschód od Łaby (Ostsiedlung). Miasta w północnych Niemczech prosperowały jako członkowie Ligii Hanzeatyckiej, dominującej w handlu na Morzu Bałtyckim i Morzu Północnym. Niemcy doświadczyły znacznego spadku populacji w 1315, kiedy to nastąpiła klęska Wielkiego Głodu oraz podczas epidemii Czarnej Śmierci w latach 1348-1350. W roku 1356 została wydana Złota Bulla, która określiła ustrój Rzeszy Niemieckiej i skodyfikowała elekcje, w których brać udział miało odtąd siedmiu elektorów.
Nowożytność[]
Johannes Gutenberg był pierwszym człowiekiem w Europie który wykorzystał ruchomą czcionkę, wynalezek ten przyczyni się do ułatwienia dostępu do wiedzy. W 1517, Marcin Luter zapoczątkował Reformację Protestancką a jego przetłumaczona Biblia przyczyniła się do procesów standaryzacji języków; Pokój Augsburski z 1555, mimo tolerancji Luteranizmu, nakazywał poddanym wyznawać wiarę lokalnych książat, pod których to podlegali. Konflikty religijne takie jak Wojna Kolońska, czy też Wojna Trzydziestoletnia powodowały ogromne znieszczenia jak i znaczną redukcję populacji.
Ostatecznie wojny religijne pomiędzy książętami zakończył Pokój Westfalski. System prawny zainicjowany przez Cesarskie Reformy (między około 1495–1555) zapewniał znaczną autonomię i wzmocniony Sejm Rzeszy. Pierwsza gałąź Dynastii habsburskiej zasiadała na tronie Cesarstwa od 1438 do śmierci Karola VI w 1740. Po wojnie o austriacką sukcesję i traktacie z Aix-la-Chapelle, córka Karola VI, Maria Teresa, rządziła Cesarstwem wraz ze swoim mężem, Cesarzem Franciszkiem I.
Po 1740 dualizm między Austrią a Królestwem Prus zdominował Niemcy. W 1772, 1793, i 1795, Prusy, Austria oraz Imperium Rosyjskie, zgodziły się do rozbiorów Polski. W czasie francuskich wojen rewolucyjnych, Wojen Napoleońskich i ostatniego zwołanego Sejmu Rzeszy, postanowiono, że większość wolnych miast cesarskich wejdzie w skład lokalnych księstewek i królestw; terytoria kościelne miały zostać zsekularyzowane i także anektowane. W 1806 Święte Cesarstwo Rzymskie zostało rozwiązane; Francja, Rosja, Prusy i Austria Habsburgów rywalizowały o hegemonię podczas Wojen Naopoleońskich.
Po upadku Napoleona w wyniku Kongresu Wiedeńskiego powstała Niemiecka Konfederacja, luźne zrzeszenie 39 suwerennych państw. Wyznaczenie Cesarza Austrii na permanetnego przewodniczącego ligii świadczyło o niechęci Kongresu wobec rosnących w siłę Prusach. W tym czasie w Niemczech dawały o sobie znać ruchy liberalne, co skutkowało wprowadzeniem nowych metod represji przez austriackiego dyplomatę Klemensa von Metternicha. Zollverein, unia celna, nasilała jedność gospodarczą. Podczas gdy przez Europę przetaczała się fala liberalnych rewolucji, intelektualiści jak i zwykli Niemcy przywoływali kwestię zjednoczenia Niemiec. Królowi Prus, Fryderykowi Wilhelmowi IV została zaoferowana pozycja Cesarza, jednak odrzucił on ich inicjatywę jak i proponowaną konstytucję.
Współczesność[]
Zjednoczenie Niemiec[]
Zjednoczenie Niemiec, 1871
Dzięki działaniom Kanclerza Prus, Otto von Bismarcka, Niemcy idąc nacjonalistycznym trendem epoki nareszcie zjednoczyły się. 18 stycznia 1871 roku, w pałacu Ludwika XIV na Wersalu, została proklamowan Rzesza Niemiecka. Pierwszym Cesarzem został ówczesny Król Prus, Wilhelm I, zmarł on 9 marca 1888 roku, jego następcą został Fryderyk III, który zmarł zaledwie 91 dni później. Tron objął jego syn, Wilhelm II. Uznając politykę prowadzoną przez Bismarcka za zbyt miękką, Cesarz odwołał go ze stanowiska.
Imperialne ambicje[]
Wilhelm II odrzucał poprzednie wizje Niemiec jako mocarstwa wyłącznie europejskiego, był natomiast zafascynowany budowaniem dla Niemiec potęgi imperialnej i kolonialnej. Za namową Admirała Alfreda von Tirptiz'a rozpoczął on "Weltpolitik", co oznaczało rywalizację z Wielką Brytanią. Doprowadziło to do napięć geopolitycznych między dwoma państwami, a przez to również do narastającej izolacji Niemiec. Na początku XX wieku Europa zbliżała się do wojny, jednym z pierwszych punktów zapalnych w tym okresie był kryzys agadirski, kiedy to Niemcy rościły sobie prawa terytorialne do Maroka. Ten kryzys stworzył reptuację Wilhelma II jako nieodpowiedzialnego podżegacza wojennego, został on jednak zażegnany bez otwartego konfliktu zbrojnego, mimo tego wojna została opóźniona zaledwie o parę lat.
Pierwsza wojna światowa[]
W lipcu 1914 roku Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii w akcie odwetu za zabójstwo Arcyksięcia Franciszka z rąk serbskiego nacjonalisty, a Niemcy stanęły po ich stronie, związane traktatami sojuszniczymi i przekonane, że ewentualny konflikt europejski da się szybko i łatwo rozstrzygnąć. Zaangażowanie Rosji i Francji skomplikowało jednak sytuację, a po inwazjach na Luksemburg i Belgię w celach strategicznych, co wciągnęło Wielką Brytanię do wojny, perspektywy stały się coraz bardziej ponure. Początkowe sukcesy armii niemieckiej zostały zatrzymane nad Marną, co zapoczątkowało impas na froncie zachodnim, który zdeterminował przebieg całego konfliktu. Na wschodzie jednak błyskotliwa strategia Paula von Hindenburga i Ericha Ludendorffa zapobiegła rosyjskiej inwazji na Prusy Wschodnie, umożliwiając Niemcom w następnym roku głębokie wkroczenie na tereny rosyjskiej Polski.
Żołnierz niemiecki
W początkowej fazie wojny polityka wewnętrzna Niemiec była naznaczona tzw. „Burgfriedenspolitik” – polityką „zamkowego pokoju”, która miała na celu zjednoczenie narodu i współpracę ponad podziałami partyjnymi, podobnie jak francuska Union sacree. Inicjatywa ta, prowadzona przez kanclerza Theobalda von Bethmanna Hollwega, dążyła do zawieszenia wewnętrznych sporów i budowania solidarności na rzecz wysiłku wojennego, w duchu doświadczeń sierpnia 1914 roku. Choć niektórzy socjaldemokraci nadal sprzeciwiali się wojnie, większość SPD dała się przekonać do jej poparcia, co zbliżyło polityczną lewicę do umiarkowanego establishmentu. Jednak rosnąca akceptacja lewicy wzbudziła niechęć prawicy, co z czasem podważyło politykę Bethmanna. Wkrótce pojawiły się napięcia, zwłaszcza w kwestii wojny morskiej. Bethmann, stawiając na utrzymanie dobrych relacji z krajami neutralnymi, szczególnie ze Stanami Zjednoczonymi, sprzeciwiał się wznowieniu nieograniczonej kampanii podwodnej, co spotkało się z krytyką ze strony marynarki i armii, w tym od takich postaci jak sam Tirpitz.
Rok 1916 okazał się katastrofalny dla niemieckich wysiłków wojennych: ofensywa Brusiłowa prowadzona przez Rosjan, kosztowna klęska pod Verdun oraz przystąpienie Rumunii do konfliktu całkowicie przerosły możliwości sztabu generalnego Ericha von Falkenhayna. W rezultacie Falkenhayn stracił stanowisko szefa sztabu na rzecz Hindenburga i jego bliskiego współpracownika Ludendorffa, którzy zasłynęli dzięki zwycięstwu w bitwie pod Tannenbergiem i sukcesom na froncie wschodnim. Uznawani niemal za postacie legendarne, zyskali ogromny wpływ na sprawy wojskowe, a z czasem zaczęli także kształtować politykę wewnętrzną, stopniowo umacniając kontrolę nad rządem poprzez częste szantaże w postaci gróźb rezygnacją, na które cywilne władze zawsze ustępowały, obawiając się utraty ich geniuszu strategicznego. Ich dominacja ujawniła się w pełni w lipcu 1917 roku, gdy trzecie naczelne dowództwo (OHL) otwarcie poparło front przeciwników kanclerza Bethmanna. W tym czasie zaufanie do Bethmanna zmalało z powodu jego sprzeciwu wobec nieograniczonej wojny podwodnej i poparcia dla reform forsowanych przez demokratyczne frakcje w Reichstagu. Jego kontrowersyjny plan zmiany pruskiego systemu wyborczego jeszcze bardziej go osłabił, co Ludendorff sprytnie wykorzystał, naciskając na cesarza, by ten odwołał kanclerza.
Mimo rosnącej władzy wojskowych, wpływy demokratyczne w kraju powoli się zwiększały. Już w 1916 roku rozejm Burgfrieden zaczął się załamywać, a większość demokratyczna w Reichstagu – złożona z socjaldemokratów (SPD), liberałów (FVP) i katolickich konserwatystów (Zentrum) – zaczęła domagać się reform parlamentarnych i szybkiego zakończenia wojny. Punktem kulminacyjnym była słynna obietnica wielkanocna cesarza Wilhelma z wiosny 1917 roku. Rezygnacja Bethmanna otworzyła drzwi do mianowania partyjnych sekretarzy stanu w rządzie, co było przełomowym krokiem w historii Niemiec ku parlamentaryzacji. Te trzy ugrupowania powołały Komitet Międzyfrakcyjny (IFA), który koordynował rozmowy o reformach demokratycznych i inicjatywach pokojowych. Rezolucja pokojowa Reichstagu z 1917 roku pokazała ich gotowość do sprzeciwu wobec dalszej wojny, skutecznie torpedując plany skrajnej prawicy dotyczące szeroko zakrojonych aneksji.
Rewolucja i wojna domowa w Rosji w 1917 roku dodały odwagi niemieckiej skrajnej lewicy, która chciała wywołać podobny przewrót w kraju. Brytyjska blokada morska pogorszyła sytuację zaopatrzeniową, a głód, niedobory i wojenne zmęczenie wzmocniły pozycję lewicowych posłów SPD, którzy w kwietniu 1917 roku oderwali się od partii, tworząc Niezależną Socjaldemokratyczną Partię Niemiec (USPD). Z tym ruchem luźno powiązani byli bardziej radykalni działacze, tacy jak Liga Spartakusa czy bremeńscy radykałowie. Po pacie na froncie zachodnim w 1918 roku, we wrześniu tegoż roku wybuchło socjalistyczne powstanie, które szybko się rozprzestrzeniło i wymagało interwencji jednostek frontowych.
Pod naciskiem opinii publicznej powołano koalicyjny rząd wojenny pod wodzą bezpartyjnego dyplomaty Ulricha von Brockdorff-Rantzau, cenionego za zdolności mediacyjne i progresywne poglądy. Gabinet Brockdorffa był pierwszym w historii Niemiec opartym na prawdziwych podstawach parlamentarnych. Wprowadzono szereg szybkich reform demokratycznych, takich jak zmiany w pruskim prawie wyborczym, ale wpływ wojska wciąż był wyraźny – przejawiał się w zaostrzonej cenzurze i wznowieniu nieograniczonej wojny podwodnej w listopadzie 1918 roku. Jak można było przewidzieć, relacje z USA, najbardziej dotkniętymi tą polityką, natychmiast się pogorszyły, a po zatopieniu kilku amerykańskich statków zerwano stosunki dyplomatyczne. Utrzymując pozory demokracji poprzez ograniczone reformy, Niemcy zachowały fasadę legitymizacji na arenie międzynarodowej. Umożliwiło to OHL dalsze rozszerzanie wpływów i subtelne naciski na rząd. W razie przegranej w wojnie – co w 1918 roku nie było jeszcze przesądzone – Ludendorff planował zrzucić winę na reformatorów, oczyszczając siebie z odpowiedzialności.
Dopiero w sierpniu 1919 roku, gdy Niemcy były na skraju upadku, odniosły zaskakujące zwycięstwo. Los Berlina odwrócił się, gdy Francja pogrążyła się wcześniej w chaosie wewnętrznym. Rozejm podpisano 12 sierpnia 1919 roku w Chantilly, co otworzyło drogę do negocjacji pokojowych. Traktat wersalski z listopada 1919 roku zakończył sprawy na zachodzie, choć rozmowy pokojowe na innych frontach trwały do 1920 roku.
Upadek dyktatury Ludendorffa[]
Nawet po zakończeniu wojny wpływ wojska pozostał mocno zakorzeniony, mimo że wszystkie demokratyczne instytucje funkcjonowały jak dawniej, a cesarz wciąż był najwyższą władzą. Dominacja Naczelnego Dowództwa Armii (OHL) opierała się wyłącznie na legendzie Hindenburga i Ludendorffa, nie mając żadnych podstaw w konstytucji. Głównego architekta tego skomplikowanego systemu stanowił Ludendorff, mistrz intryg, podczas gdy Hindenburg pełnił rolę reprezentacyjnej twarzy sztabu generalnego. Kruchość tej faktycznej dyktatury oznaczała, że jej istnienie zależało od utrzymania stanu wojny – w czasie pokoju wojskowe przywództwo stawało się zbędne, a pojedynczy dekret cesarza mógł je w każdej chwili zakończyć.
Niepokoje społeczne i żądania dalszych reform były powszechne, ale cenzura wciąż działała, swobody obywatelskie pozostawały ograniczone, a demobilizacja przeciągała się z powodu obaw o „bezpieczeństwo narodowe”. Te obawy tłumaczono niestabilną sytuacją w Europie, zwłaszcza trwającymi wojnami domowymi we Francji i Rosji. Zwykli ludzie zaczęli się obawiać, że Niemcy mogą zostać otoczone przez rewanżystowską Białą Rosję na wschodzie i socjalistyczną Francję na zachodzie, co oznaczałoby ciągłą walkę z wrogami i brak końca zarówno dyktatury OHL, jak i nieustannej śmierci niemieckich żołnierzy..
Paul von Hindenburg po lewej, Erich Ludendorff po prawej
W styczniu i lutym miasta Niemiec ogarnęły demonstracje pacyfistyczne i proreformatorskie. W Reichstagu socjaldemokraci, liberałowie i katolicy zjednoczyli się, domagając się natychmiastowej demobilizacji, dalszych reform wewnętrznych, wyborów i pełnej parlamentaryzacji. Powołano między nimi komisję do negocjacji i przygotowania poprawek konstytucyjnych, które miały przekształcić cesarstwo w prawdziwą monarchię parlamentarną. Te działania poparł nie tylko kanclerz Brockdorff, ale – co zaskakujące – także sam cesarz. Wilhelm, zmarginalizowany w czasie wojny, dostrzegł w poparciu reformatorów szansę na odzyskanie wpływu na sprawy wewnętrzne kosztem wojska, przedstawiając się jako „Cesarz Ludu” (Volkskaiser).
Ludendorff próbował przeciwdziałać przeciwnikom, namawiając cesarza do odwołania kanclerza i rozwiązania Reichstagu, nawet siłą, grożąc przy tym własną dymisją. Nie zdawał sobie jednak sprawy, że Hindenburg, jego najbliższy współpracownik, prowadził tajne rozmowy z reformatorami. Hindenburg, zadowolony z warunków pokoju i programu reform, o ile nie naruszały one autonomii armii, po cichu wspierał rząd. W zamian oczekiwał gwarancji niezależności armii cesarskiej. Obawiając się, że upór Ludendorffa może zaostrzyć niepokoje i doprowadzić Niemcy do ruiny, wybrał bardziej pragmatyczne podejście.
W efekcie Ludendorff został osamotniony w OHL. Gdy złożył rezygnację, licząc na jej odrzucenie przez cesarza, Wilhelm II przejrzał jego grę. Hindenburg nie poszedł w jego ślady, i 13 lutego 1920 roku dawny „dyktator” Niemiec został odwołany w zaskakująco spokojny sposób, tracąc wszelką władzę i poparcie. Kilka miesięcy później Hindenburg przeszedł na emeryturę jako szef sztabu, wracając do życia prywatnego jako uwielbiany bohater wojenny.
Po rezygnacji Ludendorffa większość w Reichstagu szybko zebrała się i opracowała ambitny plan reform konstytucji bismarckowskiej, znany jako „Reformy Marcowe” lub „Konstytucja Marcowa”. Kluczowe zmiany obejmowały pełną parlamentaryzację, uzależniającą kanclerza od stałej większości w Reichstagu, przekształcenie Alzacji-Lotaryngii w Wielkie Księstwo z statusem państwa związkowego oraz likwidację systemu tajnych rad. Wzrosła kontrola partii nad rządem, kończąc przedwojenny model administracji bezpartyjnych urzędników. W praktyce reformy złagodzono kompromisami z establishmentem, co widoczne było w zachowanej władzy cesarza do mianowania kanclerza oraz wpływach wojska zagwarantowanych tajnym paktem Brockdorff-Hindenburg.
Era Schwarz-Rot-Gold[]
Nazwana od barw trzech dominujących partii (Zentrum, SPD, FVP) i inspirowana ideałami demokratycznymi z 1848 roku, era ta była szczytowym momentem wojennego IFA. W wyborach marcowych 1920 roku, pierwszych od 1912 roku, partie te zdobyły zdecydowaną większość. Pod wodzą bezpartyjnego kanclerza Wilhelma Solfa (1920-1922), byłego sekretarza kolonialnego, a następnie Matthiasa Erzbergera z Zentrum (1922), koalicja realizowała stosunkowo progresywny program. Stworzono podwaliny bloku "Mitteleuropa" i podjęto próby pojednania z Wielką Brytanią, Komuną i Rosją, choć z ograniczonym sukcesem. Od początku jednak wewnętrzne spory, zwłaszcza o podatki i politykę pracy, osłabiały koalicję.
Rezygnacja Solfa w 1922 roku wynikała z konfliktu między jego autorytarnym stylem a nowymi normami parlamentarnymi. Erzberger zmagał się z jeszcze większymi trudnościami – znienawidzony przez skrajną prawicę, ten progresywny katolik, który przeszedł od ekspansjonizmu do poparcia pokoju kompromisowego w 1917 roku, uwikłał się w upokarzający proces o korupcję i krzywoprzysięstwo. Jego dymisja w grudniu 1922 roku pozostawiła partię w chaosie, prowadząc do przedterminowych wyborów w 1923 roku.
Dziedzictwo rządów Solfa i Erzbergera budziło kontrowersje. Choć symbolizowały obietnicę nowej, dostatniej ery, nie spełniły oczekiwań. Ich polityka zagraniczna wywołała wrażenie, że politycy zmarnowali zwycięstwo Niemiec, a wewnętrzne konflikty i trudności z wprowadzeniem reform zgodnych z Konstytucją Marcową osłabiły partie w wyborach w 1923 roku.
Odrodzenie konserwatystów[]
SPD, FVP i sparaliżowane Zentrum osłabły po rezygnacji Erzbergera. Na scenę wkroczyły partie opozycyjne: Niemiecka Partia Konserwatywna (DkP), Narodowo-Liberalna (NLP) i Wolna Partia Konserwatywna (FKRP). Powstał rząd mniejszościowy Posadowsky-Wehner, tolerowany przez Zentrum. Nowa administracja szybko zmieniła kurs, wprowadzając przedwojenne cła na zboże i przekształcając Mitteleuropę w nierówny ekonomicznie blok, faworyzujący niemieckie rolnictwo i przemysł ciężki. Zaangażowanie w wojnę o Rif w 1923 roku podkreśliło bardziej asertywną politykę zagraniczną.
Jesienią 1924 roku rewolucja w Wielkiej Brytanii wywołała obawy, że może zagrozić porządkowi wersalskiemu i izolacji Komuny Francuskiej. Kontrowersyjne wypowiedzi wicekanclerza Stresemanna o interwencji w obronie rządu brytyjskiego wywołały kryzys wewnętrzny, strajki antywojenne i ostatecznie kolejne wybory w listopadzie 1924 roku.
Koalicja Marcowa[]
Po wyborach partie prawicowe i Czarno-Czerwono-Złote były silne, co zmusiło do szerokiej koalicji. Cesarz wybrał na kanclerza Ulricha von Brockdorff-Rantzau. Początkowo kierował wielką koalicją od SPD po DkP, która jednak rozpadła się po miesiącach. Ostatecznie powstała „Koalicja Marcowa” – sojusz liberałów, Zentrum i konserwatystów, chroniący zdobycze Konstytucji Marcowej bez radykalnych zmian. Trwała dekadę, tworząc podstawę rządów Wilhelma Marxa, Johanna Heinricha von Bernstorffa i Herberta von Dirksena, z SPD jako główną opozycją.
Rządy Brockdorffa przyniosły reformy, jak plan Bauer-Giesberts z 1925 roku (8-godzinny dzień pracy, ubezpieczenie od bezrobocia), ale jego największym osiągnięciem była polityka zagraniczna. Doktryna Brockdorff-Maltzan zrezygnowała z interwencji w Wielkiej Brytanii, skupiając się na wpływach w peryferiach cesarstwa, m.in. w koloniach brytyjskich, a także na kontrowersyjnych umowach z Rosją (Wilno 1926) i interwencji w Chinach (1926-1928). Jego śmierć w 1928 roku zakończyła „Złotą Erę”, a sukcesja Wilhelma Marxa potwierdziła parlamentaryzację.
Upadek Koalicji Marcowej[]
Kryzys Creditanstalt w 1931 roku zakończył Złotą Erę, a polityka protekcjonistyczna z lat 20. wywołała kryzys agrarny, szczególnie wśród junkrów. W 1928 roku partie konserwatywne się połączyły, w 1929 powstała Liberalna Partia Ludowa (LVP), a skrajnie prawicowa Niemiecka Partia Ojczyźniana (DVLP) przekształciła się w ruch masowy. W wyborach 1931 DVLP stała się drugą siłą opozycyjną po SPD, ale Koalicja Marcowa utrzymała władzę pod wodzą Bernstorffa. Jego ugodowość w kryzysie nad jeziorem Łubań w 1934 roku doprowadziła do zastąpienia go przez Herberta von Dirksena, związanego z cesarzem.
Mianowanie Dirksena, znanego z bliskich związków z rodziną cesarską i lekceważenia norm parlamentarnych, powszechnie uznano za desperacką próbę Hohenzollernów odzyskania utraconych wpływów w sprawach politycznych, ograniczonych przez Reformy Marcowe 14 lat wcześniej.
Dirksen zmagał się jednak z jeszcze większymi wyzwaniami niż jego poprzednicy. W 1935 roku Liberalna Partia Ludowa (LVP) opuściła rząd, pozbawiając go większości. Choć w Reichstagu pojawiły się rozmowy o przedterminowych wyborach lub wotum nieufności, plany obalenia kanclerza i rozpoczęcia od nowa szybko upadły, gdy stało się jasne, że „stała opozycja” – SPD i DVLP – nie poprze takiego kroku. Obie partie uznały, że korzystniej będzie pozwolić gabinetowi Dirksena osłabnąć samodzielnie, dodatkowo niszcząc jego wiarygodność. Umiarkowana Koalicja Marcowa, która początkowo prosperowała pod wodzą Brockdorffa, przez niemal dekadę rządów straciła poparcie społeczne. Panowało powszechne przekonanie, że nadchodzące wybory przyniosą upadek Dirksena i Koalicji, torując drogę opozycji do przejęcia władzy. Sytuacja w polityce zagranicznej również się pogarszała. Od 1925 roku blok syndykalistyczny zyskiwał na sile, a jego wpływy wzrosły w 1935 roku wraz z rewolucją norweską. Niemcy, hamowane wewnętrznymi sporami i nastrojami antywojennymi, pozostawały bierne zamiast podejmować zdecydowane działania. Ponadto w Europie Wschodniej narastały ruchy antyniemieckie, a pojawienie się Żelaznej Gwardii w Rumunii w 1934 roku poważnie zakłóciło równowagę na Bałkanach.
W tym napiętym klimacie politycznym na scenę wkroczyła młoda i ambitna postać wojskowa: sprytny strateg Kurt von Schleicher, znany z rozległych koneksji i politycznej zręczności. Jako pruski minister wojny od 1931 roku, Schleicher stopniowo zwiększał swoje wpływy polityczne i kontrolę nad sprawami wojskowymi po kryzysie nad jeziorem Łubań. Dla wielu wyższych oficerów sztabu generalnego słabość systemu parlamentarnego od dawna była oczywista, a przekonanie, że do prowadzenia nieuniknionej totalnej wojny potrzebne są władze totalitarne, było powszechne. Schleicher, zwolennik koncepcji „Wehrstaat” – zmobilizowanego państwa pod wodzą wojska, integrującego wszystkie sektory społeczeństwa i umożliwiającego Niemcom prowadzenie totalnej wojny w kolejnym konflikcie – opracował przebiegły plan realizacji tej wizji za pomocą nietypowych, pozornie „parlamentarnych” środków, odchodząc od tradycyjnych strategii preferowanych przez starszych kolegów z armii.
Gdy rok 1935 dobiega końca, gabinet Herberta von Dirksena może liczyć jedynie na chwiejne poparcie mniejszości. Jego popularność osiągnęła rekordowo niski poziom, a oportunistyczni intryganci czają się w cieniu, gotowi wykorzystać kolejne potknięcie Dirksena. Coraz głośniej wyrażane są obawy, że Niemcy ponownie znajdą się w geopolitycznym okrążeniu przez wrogie mocarstwa na wszystkich frontach, co przypomina sytuację przed fatalnym rokiem 1914. Złoty wiek Kaiserreichu przeszedł do wspomnień, pozostawiając naród pogrążony w marazmie pod lśniącą fasadą, z nadciągającą burzą na horyzoncie.
Wielki Kryzys[]