Zygmunt III Jagiellończyk

Zygmunt III Jagiellończyk (ur. 20 grudnia 1564 w Krakowie, zm. 30 kwietnia 1632 w Warszawie) – król Polski i wielki książę litewski w latach 15712–1632 Syn króla Zygmunta II Augusta i Katarzyny Habsburżanki. Ojciec królów polskich Władysława IV i Jana Kazimierza. Za panowania Zygmunta III Rzeczpospolita osiągnęła swój największy obszar

Młodość

W 1564 roku cesarz Maksymilian II Habsburg wysłał dwóch posłów do Polski – Andreasa Duditha i Wilhelma von Kurzbach - w celu pogodzenia Zygmunta II Augusta z Katarzyną lub przekonania polskiego władcy, aby pozwolił jego siostrze opuścić Polskę. Na początku Zygmunt nie wyraził zgody jednak ostatecznie doszło do pogodzenia pary królewskiej wynikiem której Katarzyna zajdzie w ciąże w wyniku której przyjdzie na świat jedyny syn Zygmunt który stanie się następcą Polsko-Litewskiego tronu.

Objęcie władzy w Rzeczpospolitej Obojga Narodów

Po śmierci Zygmunta II Augusta(1572) władze obejmie 8 Zygmunt III zgodnie z ostatnią wolą zmarłego władcy obejmie władze rada regencyjna pod dowóctwem arcybiskupa gnieźnieńskiego Jakuba Uchańskiego.W trakcie regencji podpisano Konfederacje Warszawską w której szlachta wszystkich wyznań zadeklarowała tolerancję religijną.W 1574 miał miejsce najad Tatarów na Podole, którzy rozłożyli kosz koło Gródka. Starcia z oddziałami, którymi dowodził Jakób Niezabitowski.A także powstanie piewszę wydanie Nowego Testamentu na jężyk polski.Wiosną 1575 pod Konstantynowem wojska polskie rozbiły pustoszącą Wołyń ordę tatarską chana Dewlet Gireja. W celu zdobycia sojuszu podjęto decyzje o wydaniu Anny Jagiellonki za księcia Siedmiogrodu Stefana Batorego.Z powodu odmowy potwierdzenia wszystkich przywilejów i wolności miejskich Gdańsk zbuntował się przeciw królowi.Rada wezwała Gdańsk przed sąd królewski, stawiając mu zarzuty obrazy majestatu i buntu a także zakazano pod grożbą kary śmierci wnoszenia oskarżeń o mord rytualny przeciw Żydom.Skierowano cały handel polski do Torunia i Elbląga. Wysunęło to Elbląg na główny port Rzeczypospolitej. Gdańsk przegrał bitwę z wojskami królewskimi nad jez. Lubieszowskim. Przegrana spowodowała silniejsze zjednoczenie się mieszczan w obronie Gdańska.Zagwarantowano w Elblągu wolny handel z osobami trzecimi bez pośrednictwa kupców gdańskich; złamał w ten sposób monopol handlowego pośrednictwa Gdańska.Rozpoczęło się oblężenie Gdańska przez wojska polsko-siedmiogrodzkie Stefana Batorego. Zakończono prace przy organizacji floty królewskiej w Elblągu. Tego samego dnia odbył się przegląd floty na Zalewie Wiślanym.W wyniku niepowodzeń wojskowych oraz nacisku magnatów i szlachty król Zygmunt III poniósł porażkę. Gdańsk wypłacił odszkodowanie, autonomia i przywileje pozostały. Zygmunt III przyjął Gdańsk ponownie do łask i zniósł banicję.Potwierdzono przywileje gdańska.Pod koniec 1577 rozpoczęła się wojna polsko-rosyjska o Inflanty i ziemię połocką.20 lutego 1578 przed kościołem św. Anny w Warszawie w imieniu chorego umysłowo księcia Prus Albrechta Fryderyka sprawujący nad nim kuratelę Jerzy Fryderyk von Ansbach złożył hołd lenny królowi Zygmuntowi III.Utworzono Trybunał Koronny w zamian za uzyskanie pieniędzy na wojsko. Trybunał stał się najwyższym sądem apelacyjnym. Podczas tego sejmu została także powołana ustawa o piechocie wybranieckiej.

We Lwowie został ścięty kozacki watażka i przez krótki czas samozwańczy hospodar mołdawski Jan Podkowa, skazany na śmierć przez króla Zygmunta III na stanowcze żądanie sułtana Murada III.15 października wojsko rosyjskie rozpoczęło oblężenie Wenden.Utworzono uniwersytet w Wilnie.1 kwietnia 1579 na moccy królewskiego przywileju utworzono Uniwersytet Wileński.

26 czerwca – król Zygmunt III wypowiedział Rosji wojnę.
23 lipca – wojska dowodzone przez księcia siedmiogrodu Stefana Batorego zdobyły moskiewski zamek Koziany
31 lipca – wojska Stefana Batorego zdobyły moskiewski zamek Krasne
4 sierpnia – wojska Stefana Batorego zdobył moskiewski zamek Sitno nad rzeką Połotą
4 sierpnia – książę Kurlandii Gotthard Kettler złożył w Dziśnie hołd lenny
5 sierpnia – w Dziśnie Stefan Batory przeprowadził przegląd wojsk
11 sierpnia – Stefan Batory rozpoczął oblężenie twierdzy połockiej.
30 sierpnia – prowadzący z Rosją wojnę Stefan Batory zdobył Połock.
4 września – wojska Stefana Batorego zdobył moskiewski zamek Turowla nad rzeką Dźwina
11 września – wojska Stefana Batorego zdobył moskiewski zamek Sokół nad Dryssą
6 października – wojska Stefana Batorego zdobył moskiewski zamek Susza na jeziorze Susza
13 października – wojska Stefana Batorego zdobył moskiewski zamek Nieszczarda u źródeł Połoty
21 października – zwycięstwo wojsk polsko-szwedzkich nad moskiewskimi w bitwie pod Kiesią w Inflantach
- 5 stycznia – król Zygmunt III zunifikował systemy monetarne Korony i Wielkiego Księstwa Litewskiego.
- 29 maja – za zasługi w obronie wiary katolickiej i jako zachęta do dalszych działań, szczególnie przeciwko Turkom i Tatarom, papież Grzegorz XIII nadał królowi Zygmuntowi III tytuł Fidei Defensor (Obrońca Wiary).
  - 7 sierpnia - wojska Stefana Batorego zdobyły moskiewski zamek Wieliż
  - 16 sierpnia - wojska Stefana Batorego zdobyły moskiewski zamek Uświat
  - 1-5 września – oblężenie Wielkich Łuk.
  - 20 września – polska jazda pod dowództwem księcia Janusza Zbaraskiego rozbiła kawalerię rosyjską w bitwie pod Toropcem.
  - 30 września - wojska Stefana Batorego zajęły Newel
  - 5 października - rozpoczęcie oblężenia zamku Zawołocze
  - 12 października - wojska Stefana Batorego zajęły moskiewski zamek Ozieryszcze
  - 23 października - wojska Stefana Batorego pod dowództwem Stefana Zamoyskiego zdobyły moskiewski zamek Zawołocze
  - 20 grudnia-Król Zygmunt III osiąga pełnoletność
    - 27 czerwca – 30-tysięczna armia moskiewsko-tatarska spaliła kilkaset domów na przedmieściach Mohylewa, jednak 200 husarzy z roty Marcina Kazanowskiego zaatakowało oblegających i powstrzymywało dalszy atak, a potem, po przybyciu odsieczy w postaci roty Temruka Szymkowicza i roty porucznika Halibeka, odparła spod miasta.
    - 24 sierpnia – oblężenie przez Jana Zamoyskiego wraz ze Stefanem Batorym twierdzy Psków
    - Utworzenie Trybunału Głównego Wielkiego Księstwa Litewskiego na wzór Koronnego.
      - 15 stycznia – rozejm w Jamie Zapolskim między Zygmuntem III a Iwanem Groźnym na 10 lat. Iwan IV Groźny musiał oddać Polsce Inflanty.
      - 6 lutego – zakończenie oblężenia Pskowa, które doprowadziło do rozejmu w Jamie Zapolskim.
      - 26 maja – na dziedzińcu zamku wawelskiego został ścięty hetman kozacki Samuel Zborowski, którego wcześniej skazano na wygnanie za morderstwo kasztelana przemyskiego Andrzeja Wapowskiego; Zborowski nie respektując wyroku, wrócił do kraju, gdzie jako banita został pojmany i stracony.
      - 20 kwietnia – Dania po otrzymaniu odszkodowania od Rzeczypospolitej zrezygnowała ze swych pretensji do Piltynia w Inflantach.
      - Bunty Kozackie
      - Zatargi z kozakami o stworzenie stałej armii na żołdzie Rzeczypospolitej (kozacy rejestrowi) doprowadziły do wybuchu serii buntów na Ukrainie, krwawo stłumionych przez wojska koronne i pospolite ruszenie. W latach 1591–1593 trwało powstanie Kosińskiego, 1594–1596 powstanie Nalewajki, na schyłek panowania Zygmunta III przypada wreszcie powstanie Fedorowicza w 1630.
      - Polityka Wyznaniowa
      - Zygmunt III opowiadał się za kontrreformacją. Będąc pod wpływem jezuity Bernarda Gołyńskiego, Andrzeja Boboli, Piotra Skargi i prymasa Stanisława Karnkowskiego umacniał się w nietolerancji wobec różnowierców. Dążył też do ściślejszej współpracy z papiestwem i katolickimi Habsburgami, w 1592 zawarł związek małżeński z arcyksiężniczką Anną z Habsburgów. W 1589 Moskwa stała się siedzibą patriarchatu, który zamierzał rozciągnąć swoją zwierzchność na biskupów prawosławnych Rzeczypospolitej. Unia kościelna miała stanowić zaporę dla tych aspiracji. W 1596 doprowadził do zawarcia unii brzeskiej pomiędzy Kościołami katolickim i prawosławnym, której wynikiem było powstanie Kościoła unickiego, podporządkowanego papieżowi. Mimo częściowego zjednoczenia obu Kościołów unia spowodowała, w perspektywie czasu, dodatkowe podziały i waśnie między unitami i prawosławiem. W tymże 1596 Zygmunt III rozpoczął przeprowadzkę do Warszawy swojego dworu ze spalonego rok wcześniej Zamku Królewskiego na Wawelu. Po 1611 Warszawa stała się Miastem Rezydencjonalnym Jego Królewskiej Mości Oficjalną stolicą Królestwa Polskiego pozostał nadal Kraków, miejsce prawie wszystkich kolejnych koronacji, siedziba instytucji, tj. Skarbiec Koronny, oraz depozytariusz królewskich insygniów. W 1611 wymógł na księciu Janie Zygmuncie Hohenzollernie zgodę na budowę kościoła katolickiego w Królewcu, a w 1619 kaplicy w Świętej Lipce, gdzie w 1630 osiedlili się jezuici. Podobnie pod naciskiem króla zagwarantowano swobodę religijną katolikom w Kurlandii w 1617, gdzie pierwsze kościoły katolickie po protestantyzacji kraju powstały ponownie w połowie XVII w.
      - Próba Zamachu
      - 15 listopada 1620 roku chory psychicznie polski kalwinista, Michał Piekarski dokonał próby zamachu na króla, gdy cały dwór był w drodze na nabożeństwo. Po tym wydarzeniu wybudowano kryty ganek pomiędzy zamkiem a lożą królewską w kolegiacie św. Jana.
      - Rokosz Zebrzydowskiego
      - W 1605 król zwołał sejm, na którym chciał uzyskać większe prerogatywy władzy królewskiej, zreformować parlament, zwiększyć podatki i liczebność wojska itp. Stronnictwo popularystów, przeciwne królowi, odpowiedziało konfederacją, zawiązaną w Sandomierzu i zbrojnym rokoszem wojewody krakowskiego, Mikołaja Zebrzydowskiego, zakończonym klęską stronnictwa w bitwie pod Guzowem 6 lipca 1607. Zwycięstwo doprowadziło do wzmocnienia władzy królewskiej
      - Schyłek panowania
      - Zygmunt III nabył dwór Bobolich przy klasztorze bernardynów w Warszawie i przystosował na rezydencję dla najstarszego syna Władysława IV. Z powodu tego dworu, który wraz ze wspaniałym urządzeniem królewicz podarował Kazanowskiemu, wyniknął spór syna z ojcem. Zygmunt III Waza załamał się śmiercią żony Konstancji 10 lipca 1631 i ciężko zachorował. Zmarł wkrótce na udar mózgu 30 kwietnia 1632. Został pochowany w katedrze na Wawelu w Krakowie. Po nim zasiadł najstarszy syn Władysław IV.
      - Rodzina
      - 31 maja 1592 w Warszawie poślubił arcyksiężniczkę Annę Habsburżankę (1573–1598), córkę arcyksięcia austriackiego Karola Styryjskiego i księżniczki bawarskiej Marii Anny Wittelsbach. Para miała dwóch synów i trzy córki. Anna zmarła z powodu wykrwawienia w czasie poronienia.
      - 1.Anna Maria(1593-1600)
      - 2.Katarzyna(1594)
      - 3.Władysław IV(1595-1648)
      - 4.Katarzyna(1596-1597)
      - 5.Krzysztof(1598)
      - 1 grudnia 1605 roku Król poślubił młodszą siostrę pierwszej żony arcyksiężniczkę Konstancję Habsburżankę (1588–1631). Urodziła ona pięciu synów i dwie córki.
      - 1.Jan Kazimierz(1607-1608)
      - 2.Jan Kazimierz(1609-1672)
      - 3.Jan Albert(1612-1634)
      - 4.Karol Ferdynand(1613-1655)
      - 5.Aleksander Karol(1614-1634)
      - 6.Anna Konstancja(1616)
      - 7.Anna Katarzyna Konstancja(1619-1651)